Van pornogebruik naar pornoverslaving

Gepubliceerd op July 24th, 2024

Door de opkomst van het internet is porno altijd binnen handbereik. Online porno is seksueel expliciet materiaal bestaande uit voornamelijk foto’s en video’s, maar ook erotische verhalen en audio. Het gebruik van porno kan leiden tot seksuele opwinding bij de kijker, mogelijk gevolgd door (zelf)masturbatie. Dat online porno populair is, is niet zo gek. Het bevat het zogenaamde ‘Triple A effect’. Online porno is Accessible (toegankelijk), Affordable (betaalbaar) en Anonymous (anoniem) wat ervoor zorgt dat pornowebsites dagelijks miljoenen keren worden bezocht. Alleen de website Pornhub (een van de meest bekende online pornowebsites) had in 2023 gemiddeld al 5.81 miljard bezoekers per maand.

Voor de meeste personen is het kijken van porno niet problematisch. Zij gebruiken het voor recreatieve doeleinden zoals ontlading van seksuele opwinding, het verkennen van de seksuele fantasieën of het ontdekken van diens seksualiteit. Deze mensen geven aan dat porno hen heeft geholpen met het leren over seksualiteit, en dat het kijken van porno heeft geleid tot een meer open houding tot seksueel experimenteren. Echter, voor sommige mensen heeft porno negatieve gevolgen op hun leven. Dit kan in verschillende gradaties voorkomen.

Problematisch pornogebruik

Voor de meeste mensen zal porno kijken geen problemen opleveren. Pornogebruik wordt problematisch als je het gevoel hebt de controle kwijt te raken en het je leven op een negatieve manier beïnvloedt. Bijvoorbeeld als het problemen geeft in romantische relaties of ten koste gaat van je werk. Een aantal kenmerken die mogelijk kunnen wijzen op problematisch pornogebruik:

1. Porno nodig hebben om spanning los te laten of van negatieve gevoelens af te komen.

2. Porno kijken zorgt ervoor dat je andere vrijetijdsactiviteiten verwaarloost.

3. Het gevoel steeds meer of steeds extremere porno te moeten kijken voor bevrediging.

4. Elke keer als je probeert te minderen of te stoppen met porno kijken dan lukt dit niet.

5. Je raakt gestrest als iets je ervan weerhoud om porno te kijken.

Pornoverslaving

Problematisch porno kijkgedrag kan verder escaleren. Zo kan er overtijd een verlangen naar porno ontstaan die aanvoelt als oncontroleerbaar. Sommige psychologen spreken dan ook over een pornoverslaving. In de literatuur wordt de term pornoverslaving beschreven als een hoge frequentie van kijken van seksueel getint materiaal gebaseerd op het aantal uren kijken per week of een verhoging van het gebruikerspatroon (denk hierbij aan een verhoging in het kijken/downloaden/delen van porno).

Er is echter nog geen overeenstemming binnen de wetenschap over de term, definitie of maatstaaf van pornoverslaving. Eén van de bezwaren is dat het lastig vast te stellen is bij welke kijkfrequentie problemen ervaren worden. Niet iedereen die excessief pornografische materiaal kijkt, ervaart hier problemen bij. Het vaststellen van een pornoverslaving is om deze reden een zelf gerapporteerde zorg: de subjectieve evaluatie van een pornoverslaving wordt vaak gebaseerd op de frequentie van het aantal kijkmomenten en een gevoel van verlies van controle van het soort porno waarnaar men kijkt. Dit kan samengaan met een gevoel van mentaal en/of fysiek lijden.

Ondanks dat er geen objectieve criteria zijn voor het vaststellen van een pornoverslaving en deze verschillende kernmerken kan hebben, worden er in verschillende klinische praktijken wel behandeling aangeboden.

Porno & het lichaam

Het is goed om te weten dat, net zoals andere drugs, porno ook een direct effect heeft op het lichaam van de kijker. Doordat porno inwerkt op de zintuigen, zoals de oren of ogen, is er een directe link tussen het kijken van porno en het centraal zenuwstelsel. Deze werking is merkbaar door lichamelijke symptomen als een verhoogde hartslag, oppervlakkige ademhaling en een pulserend gevoel in de genitaliën. Porno geeft zo’n sterke seksuele stimulus dat deze lichamelijke veranderingen zelfs optreden wanneer de kijker zich oncomfortabel voelt bij het zien van bepaalde content.

Daarnaast kan het (dwangmatig) kijken van porno een effect hebben op het beloningscentrum van het brein. Dit heeft alles te maken met het vrijkomen van dopamine. Dopamine wordt in de volksmond ook wel het ‘gelukshormoon’ genoemd en dat is niet voor niks. Wanneer dit hormoon vrijkomt geeft het een gevoel van genot en blijdschap. Er zijn bepaalde activiteiten die ons dopamineniveau tijdelijk verhogen. Eén van deze activiteiten is seks; tijdens seksuele activiteiten stijgt het dopamineniveau tot ongeveer tweemaal het basisniveau. Alleen kan ons opwindingssysteem geen onderscheid maken tussen echte seks en het zintuiglijk waarnemen van seksueel materiaal, waardoor het ook tijdens het kijken naar porno dopamine vrij geeft.

Daarbij wordt porno in veel gevallen gebruikt voor ontlading van seksuele opwinding door het bereiken van een orgasme. Tijdens een orgasme komen de hormonen oxytocine en vasopressine vrij. Deze hormonen dragen bij aan een gevoel van emotionele verbondenheid met wie, of met wat, je op dat moment bent of waar je aan denkt. Hoe vaker je met dezelfde persoon/hetzelfde medium een orgasme bereikt, hoe sterker de emotionele binding is die wordt gevormd. Door het vrijkomen van deze hormonen ligt het kijken van porno, maar ook het gevoel te willen kijken naar porno, geworteld in een zeer belonend gevoel dat niet alleen mentaal maar zeker ook fysiek ervaren wordt.

Tolerantie

Het ervaren van gevoelens van geluk en verbondenheid lijken onschuldige, en misschien zelfs wenselijke, gevolgen van het kijken naar porno, die veel recreatieve gebruikers zullen herkennen. Echter wanneer het porno gebruik overmatig wordt, treed er een verandering op in het beloningssysteem van het brein. Het herhaaldelijke vrijzetten van dopamine leidt tot een overactivatie van het beloningssysteem, wat kan resulteren in een afstomping van de dopamine respons. Dit proces wordt ook wel tolerantie genoemd. Het opbouwen van een verhoogd tolerantieniveau treedt op bij veel verslavingsvormen. Denk hierbij aan een persoon met een alcoholverslaving in eerste instantie dronken werd van vier biertjes maar inmiddels negen biertjes nodig heeft om dronken te worden. Wetenschappelijk onderzoek naar het bestaan van verhoogde tolerantieniveaus in verband met porno gebruik is schaars, maar het lijkt in lijn te zijn met bestaande verslavingsmodellen. Deze beargumenteren dat tolerantie bij porno gebruik zich op twee manieren kan ontwikkelen:

1. De kijker kijkt vaker naar porno en besteed geleidelijk meer tijd aan het kijken van porno. Verslaafde kijkers maken als het ware een ‘mapje’ aan in het brein op basis van het materiaal dat ze zien. Omdat het brein een ‘use-it-or-lose-it’ functie heeft, is er een intern verlangen dit mapje te behouden en opnieuw beelden te kijken.

2. De kijker ervaart desensitisatie. Dit houdt in dat de porno die initieel als opwindend werd ervaren, niet meer zorgt voor voldoende opwinding. De kijker gaat opzoek naar nieuwe vormen van opwindend materiaal om het oorspronkelijke niveau van seksuele opwinding te evenaren. In deze zoektocht kan de kijker overgaan naar steeds extremere vormen van porno om de prikkeling te stimuleren.

Maak jij je zorgen na het lezen van dit artikel dat porno misschien wel een negatief invloed heeft op jouw leven? Je bent niet alleen. Voor professionele hulp kunt je terecht bij de huisarts of kan je contact opnemen met verslaving expertisecentrum Trubendorffer.

Uit onderzoek blijkt dat herhaalde blootstelling aan porno er bij sommige pornogebruikers toe kan leiden dat ze in een neerwaartse spiraal terechtkomen. De behoefte om steeds extremere porno te zoeken kan ertoe leiden dat personen terechtkomen bij beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik. In het begin is dit niet doelbewust, maar daarna blijven ze er wel naar kijken. Maak jij je zorgen dat je mogelijk afdwaalt naar seksueel beeldmateriaal van minderjarigen, of heb je hier al naar gekeken? Neem dan contact op met de anonieme hulplijn van Stop it Now. De hulplijn is alle dagen van 09:00 tot 22:00 telefonisch en via de chat bereikbaar.